Normal gelişim, gelişimin temel ilkeleri paralelinde çocuğun yaşı ile orantılı olarak şekilde günden güne, sürekli artan, gelişen bilişsel, motor ve sosyal becerileri anlatmak için kullanılır. Dil edinimi çocuğun gelişim özellikleri ile bire bir ilişkilidir. Dil, çocuğun bilişsel, motor ve sosyal alanda yaşadığı zorlanmalardan doğrudan veya dolaylı olarak etkilenebilmektedir. Normal bir dil edinimi için çocuğun bilişsel becerileri ile işitme yetisi yeterli olmalı ve çocuk dil edinimini engelleyecek yetersiz uyaran, organik ve nörolojik sebepler, olumsuz çevre koşulları gibi herhangi bir duruma maruz kalmamalıdır.
Dil, temelini toplumsal uzlaşımdan alan, kendine ait simgeleri ve kuralları içinde barındıran bir kodlama sistemidir. Bebek ilk doğduğu andan itibaren bu sistem içindeki dilsel uyarıları almaya başlar, biyolojik – bilişsel gelişme ve olgunlaşma ile zaman içinde bu dili kodlar ve kullanmaya başlar. Çok karmaşık bir yapısı olan dil farklı katmanların birleşiminden oluşan bir sistemdir. Bu katmanlar dilin biçimi, içeriği ve kullanımı ile ilişkilidir.
Dil Edinim Sürecinde Dil Biçimi
Dilin biçimi ile ilgili katmanda dilde kullanılan sesler, seslerin bir araya gelerek oluşturduğu anlamlı birimler ve bu anlamlı birimlerin bir araya gelerek oluşturduğu mesajlar, cümleler ile ilgili bilgiler mevcuttur. Bir dilin biçimi üç ana başlıkta incelenir:
- Fonoloji- sesbilgisi,
- Morfoloji- biçimbirim,
- Sentaks – söz dizimi.
Fonoloji
Fonoloji dildeki sesler ve seslerin kullanımı ile ilgili kuralları belirleyen dil katmanıdır. Dildeki sesleri, seslerin anlamları değiştirebilme özellikleri ve bu seslerin sözcük içinde anlamlı diziler halinde birleştirilmesine yarayan kuralları içerir. Fonolojik kurallar örtük bilgiler şeklinde edinilir. Fonem, dili oluşturan en küçük element, en küçük yapı taşıdır. Dilde anlamsal farklılığa neden olan en küçük ses birimidir.
Kar- Nar, bil- pil
Çocuklarda ses edinimi ve fonolojik edinim bazı noktalarda evrensellik göstermesine rağmen dilden dile seslerin edinim sırasında ve zamanında farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu da yine o dilin kendi fonolojik özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Çocuklar dili edinirken önce kolay sesbirimleri, kelimeleri öğrenirler ve zora doğru ilerlerler.
Türk çocukları ile yapılan birçok çalışmada Türk çocuklarının sesbirim edinimlerinde sırasıyla; geniz sesleri >durak sesleri >yarı ünlüler >yan daralmalılar > durak sürtünmeli sesler >sürtünmeli sesler >tek vuruşlu seslerinin edinildiği bulunmuştur.
| Yaş Aralığı | Sesler |
| 1 yaş 6 ay- 2 yaş 11ay | b, d, t, k, m, n, y |
| 3 yaş 0 ay -3 yaş 11 ay | p, t, g, k, n, ş, c, ç , l, y, v, f, s, z, j, h, r |
| 4 yaş 0 ay -4 yaş 11 ay | f, v, z, j, h, r, ğ |
| 5 yaş 0 ay -6 yaş 11 ay | R |
Fonolojik Edinim
Seslerin ediniminin yanı sıra, sesbilgisel işlemleri de içerir. Sesbilgisel işlem çocuğun ana dilini edinme sürecinde edindiği örtük bilgi ile birçok sesbilgisel işlem yapmasıdır. Uzmanlar bu işlemleri; çocuğun dil ediniminde yaşadığı üretim güçlüklerini telafi etmek için kullandığı basitleştirme stratejileri olarak açıklamışlardır.
Bu işlemler; hece yitimi, ünsüz düşmesi, ünsüz öbeği daralması, benzeşme, seslerin yerini değiştirme, önleştirme, artlaştırma, akıcıların farklılaştırılması, duraklaştırma, sürtünmelileştirme… şeklinde olabilmektedir. Fonolojik edinim dil ediniminin hemen hemen tamamlandığı 5-6 yaşa kadar devam eder.
Morfoloji
Dili oluşturan başka parçalara bölünemeyen anlamlı en küçük yapı “morfem”dir. Morfoloji, sözcük biçimlerinin oluşturulmasını, sözcüklerin iç yapısını ve eklerini içeren sistemdir. Dilin yapısını oluşturur.
Sentaks (Söz Dizimi)
Cümleler oluşturmak için sözcük sırası, cümle öğeleri arasındaki ilişkiyi belirleyen kuralları içerir. Örtük bir bilgi olarak öğrenilir. Türkçede cümle içinde kelimeler özne-nesne-fiil sırasına göre dizilir. Ancak bazı durumlarda anlatılmak istenene göre bu sıra değişebilir.
Sözdizimsel ve Biçim Birimsel Gelişim Evreleri
Türkçede biçimbilgisi ve sözdizimi birbirini etkiler bir şekilde iç içe geçmiştir. Bu nedenle bu iki dil katmanı gelişim özellikleri bakımından genelde birlikte ele alınarak değerlendirilir.
Evre – I (12-26 ay)
- Bu evrenin önemli bir kısmında çocuklar tek sözcük yahut eksiz iki sözcük kullanırlar.
- Evet / hayır sorularını entonasyonla sorarlar.
- Ne, nerede gibi tek sözcüklü soru cümlesi kullanırlar.
- Bu evrenin sonuna doğru olumsuzluk eki, zaman eki , ‘ve’ bağlacı görülmeye başlanır.
Evre – II (27-30 ay)
- Bu dönemde bağımlı morfem (ek) kullanımı artar.
- Bu dönemin sonuna doğru özne-eylem-nesne ve yardımcı eylemler kalıp halinde görülür.
Evre – III (31-34 ay)
- Yardımcı eylemlerin gelişmesi ile değişik ve daha uzun cümle yapıları kullanılır.
- Ama, veya, eğer gibi bağlaçlar kullanılır.
- Bu dönemin sonuna doğru soru ve olumsuz tümceler edinilir.
Evre- IV (35-40 ay)
- Çünkü, ve bağlaçları iki tümceyi bağlama amaçlı kullanılır.
- Yardımcı eylemlerle olumsuzluk ekini kullanabildikleri görülür.
- Ne zaman nasıl gibi soru cümleleri ve ana tümce içinde yan tümce oluşturmak için kullanılan eylem yapıları edinilir.
Evre –V (41-46 ay)
- Yardımcı eylem repertuarı genişler.
- Sıfat tümcecikleri ve ana tümce içinde birden fazla yan tümcecik kullanımı başlar.
Dilin İçeriği
Dilin içeriği ile ilgili olan katmana, semantik veya anlam bilgisi katmanı da denilebilir. Dilin anlam bilgisi katmanı hayatın ilk anlarından itibaren gelişmeye başlar. Anlam bilgisi katmanında çocuğun o dilde kullanılan kelimeleri anlama ve doğru bir şekilde kullanma becerileri değerlendirilir.
Bebeğin bakım verenin ses tonundaki değişiklikleri anlaması ve buna uygun tepki verebilmesi, belirli nesnelerin adını tanıyıp, söylenen nesneye yönelebilmesi, kavramları ayırt edip anlayabilmesi (az-çok, büyük küçük), sözcük dağarcığının artması anlam bilgisi ile ilişkili becerilerdir.
Dilin Kullanımı
Dilin kullanımı ile ilgili katman pragmatik beceriler, dilin kullanım katmanı olarak da adlandırılır. Pragmatik becerilerde dilin sosyal işlevine uygun olarak kullanımı değerlendirilir. Pragmatik dil katmanında dilin sözel ve sözel olmayan bileşenlerini bağlama uygun kullanma söz konusudur.
Kişinin konuşmanın konusuna uygun bir şekilde jest mimik kullanması, duygulanım göstermesi, bulunulan ortama uygun ses tonunda konuşması ile ilgili beceriler doğrudan pragmatik katmanla ilişkilidir. Pragmatik dil becerileri genel olarak şu 3 faktöre göre değerlendirilir:
- Dili sosyal işlevine uygun olarak kullanma: selamlaşma, istekte bulunma, özür dileme, rica etme gibi farklı sosyal durumlarda duruma uygun şekilde dili kullanabilme
- İletişim partnerinin özelliğine göre dil kullanma: iletişim kurarken karşıdaki kişinin yaşı, cinsiyeti, sosyal rolü, toplumsal statüsü, otoritesine göre resmi, yarı resmi veya samimi bir dil kullanılabilir. Yakın tanıdığımız bir kişi ile karşılaştığımız zaman ki selamlaşma ile otorite durumunda biri ile karşılaştığımızda kullandığımız dil aynı değildir.
- İletişimi devam ettirme: iletişimi devam ettirirken sohbet becerilerine uygun bir şekilde sıra alma, dinleme, bekleme, söz kesmeme, göz kontağı kurma, konuya uygun şekilde sohbeti sürdürme, konuşmanın anlaşılıp anlaşılmadığını fark ederek gerekli açıklamalarla konuyu devam ettirme gibi beceriler dilin kullanım bilgisi ile ilişkilidir.
